Πως αποκωδικοποιείται η απόφαση του ΔΕΕ κατά της Booking.com
Του Νάσου Φανού
H περίοδος που διανύουμε θα αφήσει το ανεξίτηλο σημάδι στα βιβλία της Ιστορίας και στον τομέα του τουρισμού. Θα υπάρξουν ευκαιρίες, αλλά δυστυχώς και απώλειες. Μεταξύ των απωλειών στον τομέα αυτόν αναδείχθηκε και η απώλεια εμπιστοσύνης μεταξύ μεγάλων OTA και ξενοδοχείων με συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία έχουν εκτεθεί σε μεγάλο βάθος και έκταση από ειδικό αλλά και γενικό τύπο και δεν θα επαναληφθούν εδώ (τέτοια άρθρα μπορείτε να αναζητήσετε στο τέλος του κειμένου).
Τέτοιοι ΟΤΑ είναι πολλοί, μεταξύ των οποίων και η AirB’n’B. Στις Η.Π.Α., η άμεση οικονομική επίπτωση της AirBnB ανήλθε σε 33,8 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2018. Εκτός των ΗΠΑ, η μεγαλύτερη άμεση οικονομική επίπτωση παρατηρήθηκε στη Γαλλία, όπου η αντίστοιχη επίπτωση ανήλθε σε περίπου 10,8 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Σε αυτό το περιβάλλον δυσπιστίας και εν πολλοίς αισθήματος ματαιότητας εκ μέρους των ξενοδόχων το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τροφοδότησε ελπίδες τα τέλη του Νοεμβρίου εκδίδοντας την απόφαση επί της υπόθεσης C-59/19 Wiklngerhof GmbH & Co. KG κατά Booking.com BV, που αφορά την σχέση μεταξύ της Booking.com και των συνεργαζόμενων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων.
Η εταιρεία Booking.com εδρεύει στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας και ορίζει ως αποκλειστικώς αρμόδια τα ολλανδικά δικαστήρια σε οποιαδήποτε σύμβαση έχει με ξενοδοχεία. Μετά την πολύ σημαντική απόφαση της 24.11.2020 του Δ.Ε.Ε. η Booking.com θα πρέπει πλέον να διασχίσει τα σύνορα προς Γερμανία για να αμυνθεί κατά της προσφυγής ενός γερμανικού ξενοδοχείου στα Γερμανικά δικαστήρια.
Ευρισκόμενο στην πόλη Kroppe της βόρειας Γερμανίας περίπου 50 χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Δανία και γύρω στα 400 οδικά χιλιόμετρα από την Ολλανδία, το ξενοδοχείο τριών αστέρων Wikingerhof άρχισε να συνεργάζεται με την Booking.com το 2009, υπογράφοντας συμβόλαιο για προβολή 65 δωματίων στον μηχανή αναζήτησης κρατήσεων του Ολλανδικού κολοσσού. Έως το 2015, η Booking.com είχε αλλάξει μονομερώς τους όρους που διέπουν την σύμβαση με το ξενοδοχείο τρεις φορές. Το ξενοδοχείο διαμαρτυρήθηκε εγγράφως για ορισμένες από τις αλλαγές, αλλά υποστήριξε ότι αναγκάστηκε να συμφωνήσει σε πρώτη φάση μαζί τους, καθώς η Booking.com είναι πολύ μεγάλος παίκτης στην αγορά online κρατήσεων και το τίμημα να μην συνεργαστεί με αυτήν ήταν πολύ μεγάλο για την προβολή του ξενοδοχείου.
Εν προκειμένω το γερμανικό ξενοδοχείο είχε συνάψει σύμβαση με την Booking.com, μια ολλανδική εταιρεία, με τους τυπικούς όρους και προϋποθέσεις των συμβάσεων που προτείνει η τελευταία μονομερώς. Οι – και πάλι μονομερώς επιβαλλόμενοι – όροι άλλαξαν στη συνέχεια σε πολλές περιπτώσεις. Ο Γερμανός ξενοδόχος ισχυρίστηκε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να αποδεχτεί αυτές τις μονομερείς τροποποιήσεις, λόγω της δεσπόζουσας θέσης της πλατφόρμας κρατήσεων στην αγορά για υπηρεσίες κράτησης διαμονής, παρόλο που ισχυρίστηκε ότι οι τροποποιήσεις ήταν άδικες και παραβίαζαν την γερμανική νομοθεσία περί ανταγωνισμού (όχι τόσο διαφορετική από την ελληνική, συνολικά ιδωμένη, ας ειπωθεί εδώ).
Ο Γερμανός ξενοδόχος τελικά ενοχλήθηκε τόσο πολύ με τις μονομερώς επιβαλλόμενες τροποποιήσεις της Booking.com που ζήτησε την δικαστική προστασία στο δικαστήριο της χώρας του, και συγκεκριμένα στο Πρωτοδικείο του Κιέλου, στη Γερμανία, ζητώντας να εκδοθεί απόφαση με την οποία η πλατφόρμα θα εμποδιζόταν:
(i) να εξαναγκάζει μονομερώς το Γερμανικό ξενοδοχείο να αποδέχεται στην πλατφόρμα της booking.com τον όρο «προτιμησιακή τιμή» (preferential price) ή «μειωμένη τιμή» (discounted price), χωρίς τη συγκατάθεσή του
(ii) να παρακρατεί στοιχεία επικοινωνίας που παρέχονται από τους τελικούς πελάτες του ξενοδοχείου στην πλατφόρμα χωρίς να τα δίνει στο ξενοδοχείο
(iii) να εξαρτάται η τοποθέτηση (ranking) του ξενοδοχείου σε αναζητήσεις από τη χορήγηση προμήθειας άνω του 15%.
Εν προκειμένω, ο ξενοδόχος υποστήριξε στην προσφυγή του στο τοπικό του Πρωτοδικείο, ότι τα παραπάνω αποτελούσαν παραβάσεις του γερμανικού νόμου περί ανταγωνισμού, ο οποίος θεσπίζει γενική απαγόρευση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε σύμβαση ή άλλη, κατ’ αρχήν, εθελοντική δέσμευση.
Η Booking.com αντέδρασε προβάλλοντας ένσταση κατά την οποία στην σύμβαση μεταξύ αυτής και ξενοδόχου, μόνο ολλανδικό δίκαιο εφαρμόζεται και μόνο ολλανδικά δικαστήρια δύνανται να κρίνουν, άλλωστε αυτό είχαν συμφωνήσει τα μέρη.
Ενώ το Πρωτοδικείο Κιέλου δικαίωσε ως ένα βαθμό τα αιτήματα του ξενοδοχείου, το Εφετείο δέχτηκε τα επιχειρήματα της Booking.com.
Το γερμανικό ξενοδοχείο βρήκε το θάρρος να προσφύγει στο Γερμανικό Ανώτατο Δικαστήριο, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο το οποίο έκρινε την υπόθεση ιδιαίτερης σημασίας και παρέπεμψε το ζήτημα στο Δικαστήριο της Ευρωπαικής Ένωσης.
Όπως διαπίστωσε το Δ.Ε.Ε., το νομικό ζήτημα στο επίκεντρο της υπόθεσης της κύριας δίκης ήταν αν η Booking.com προέβη σε κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης κατά την έννοια του γερμανικού δικαίου περί ανταγωνισμού.
Προκειμένου να καθοριστεί αν οι πρακτικές που καταγγέλλονται κατά της Booking.com ήταν νόμιμες ή παράνομες υπό το φως του νόμου αυτού, δεν ήταν απαραίτητο να ερμηνευθεί η σύμβαση μεταξύ των διαδίκων της κύριας δίκης, ούτε ο όρος που όριζε εφαρμοστέο το ολλανδικό δίκαιο και αποκλειστικά αρμόδια τα ολλανδικά δικαστήρια, όπου εδρεύει η Booking.com.
Η ερμηνεία της σύμβασης παίζει ρόλο ίσα-ίσα προκειμένου να αποδείξει ο θιγόμενος ξενοδόχος ότι αυτές οι μονομερείς πρακτικές επιβάλλονται πραγματικά και δεν είναι στην σφαίρα της φαντασίας του ξενοδόχου.
Συνεπώς, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσφυγή που άσκησε ο ξενοδόχος, στο μέτρο που στηριζόταν, στη νομική υποχρέωση αποφυγής οποιασδήποτε κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης και αφορούσε αδικοπραξία ή οιονεί αδικοπραξία κατά την έννοια του άρθρου 7 παράγραφος 2 της του Κανονισμού 1215/2012 (επικαιροποίηση Κανονισμού Βρυξέλλες Ι, Καν. 44/2001).
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι κανόνες που διέπουν τη δικαιοδοσία για την κρίση ενός δικαιώματος είναι αυτοί που ισχύουν για αδικοπρακτικές (ή εν πάση περιπτώσει μη συμβατικές) διαφορές, πράγμα που σημαίνει ότι στην περίπτωση αυτή ένα γερμανικό ξενοδοχείο, θα μπορούσε να ζητήσει προστασία στα γερμανικά δικαστήρια και όχι στα δικαστήρια της Ολλανδίας όπου εδρεύει η Booking.com.
Ανακεφαλαιωτικά, η απόφαση Wikingerhof/Booking «λύνει τα χέρια» στον Έλληνα επιχειρηματία που διατηρεί συνεργασία με μεγάλους παίκτες, θέτοντας εν γένει τις παραβάσεις δικαίου ελεύθερου ανταγωνισμού στο πεδίο της εξωσυμβατικής ευθύνης, παραγκωνίζοντας σχετικές ρήτρες παρέκτασης δικαιοδοσίας (π.χ. «αρμόδια συμφωνούνται τα ολλανδικά δικαστήρια») που ισχύουν στο πλαίσιο συμβατικών σχέσεων.
Το πόρισμα αυτό πρέπει να ισχύσει για όλες τις αγορές, στις οποίες εντοπίζονται παραβάσεις δικαίου ανταγωνισμού από μέρη σύμβασης στο πλαίσιο κάθετων και μη σχέσεων, όχι μόνο στους ξενοδόχους.
Το σπουδαίο είναι ότι και οι αγωγές με βάση τον ελεύθερο ανταγωνισμό για ζημίες από την συμπεριφορά της δεσπόζουσας επιχείρησης δύναται κατ’ επιλογή να ασκηθούν με βάση το άρ. 7§2 του Κανονισμού Ε.Ε. 1215/2012 στα πολιτικά δικαστήρια της Ελλάδας. Μοναδική προϋπόθεση άσκησης η πλήρωση των προϋποθέσεων του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Με τις σημαντικές διαδικαστικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών να συνεχίζουν να υφίστανται, η διαπίστωση για το το αρμόδιο δικαστήριο σε υποθέσεις πρόσβασης σε πλατφόρμα αναζήτησης, όπως αυτή της Booking.com θα συνεχίσει να είναι σημαντική το 2021, ζητήματα όπως αυτά που προκύπτουν στην υπόθεση Wikingerhof θα έχουν αντίκτυπο στις διαφορές και περαιτέρω παραπομπές στο Δ.Ε.Ε. στον τομέα της δικαιοδοσίας φαίνεται αναπόφευκτο.
Ας περάσουμε όμως σε μια σειρά βασικών ερωτήσεων σχετικά με τι σημαίνει η αποφάση αυτή του Δ.Ε.Ε κατά της Booking.
Ε: Τι σημαίνει ο ορισμός δεσπόζουσα θέση και ποιούς αφορά;
Α: Μια εταιρεία θεωρείται ότι κατέχει δεσπόζουσα θέση όταν έχει τέτοια οικονομική δύναμη η οποία της επιτρέπει να αποτρέπει τον αποτελεσματικά ανταγωνισμό στη σχετική αγορά δίνει την ευκαιρία να διαμορφώνει τα επιχειρησιακά της σχέδια, σε σημαντικό βαθμό, ανεξάρτητα από τους ανταγωνιστές, τους πελάτες και τελικά τους καταναλωτές. Δεν έχει σημασία η πραγματική παρεμπόδιση του ανταγωνισμού αλλά η αντικειμενική δυνατότητα μιας τέτοιας ενέργειας. Η έννοια της ανεξάρτητης συμπεριφοράς σχετίζεται με υπαρκτή ή μη ανταγωνιστική πίεση που ασκείται στη δεσπόζουσα επιχείρηση από άλλους παίκτες στην ίδια αγορά.
Ε: Πως μπορεί να αξιοποιηθεί η σχετική απόφαση Wikingerhof/Booking.com από ξενοδόχους μικρών μονάδων;
A: Η απόφαση μπορεί να αξιοποιηθεί από ξενοδόχους μικρών ή λιγότερο μικρών μονάδων αν διαπιστωθεί παράβαση του ελληνικού δικαίου του ανταγωνισμού, όπως είναι η κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης (abuse of dominant market position), οπότε τα ελληνικά δικαστήρια μπορεί να κρίνουν με βάση το Ελληνικό Δίκαιο ανταγωνισμού.
E: Πόσο μεγάλο μπορεί να είναι το πιθανό κόστος και χρόνος που απαιτείται για δικαστική διαμάχη;
A: Είναι πιο εύκολο να προσεγγιστεί το σχετικό από ότι σε επίπεδο απόλυτο όμως η αναζήτηση στην Ολλανδία Χώρα με μικρότερο αριθμό δικηγόρων από ότι η Ελλάδα ακόμη μικρότερο που μπορεί να εξειδικεύεται σε διεθνείς συναλλαγές οδηγήσει τον Έλληνα ξενοδόχο σε υψηλότατες χρεώσεις συμβουλευτικής υπηρεσίας ανά ώρα και θα καταστήσει τόσο την μελέτη της υπόθεσης επί της αρχής όσο και την όλη επικοινωνία κατά τη διάρκεια μιας αντιδικίας αρκετά δαπανηρή, σε χρόνο και χρήμα.
Στην περίπτωση που ένα ελληνικό ξενοδοχείο αποφασίσει να ακολουθήσει παρόμοια περίοδο με αυτή του ξενοδοχείου Wikingerhof θα μπορούσε ο χρόνος έκδοσης μιας απόφασης σε περίπτωση που υπάρχει επίκληση επείγουσας περίπτωσης παύσης καταχρηστική συμπεριφοράς στο μέλλον να είναι μικρότερος του εξαμήνου και σε περίπτωση που υπάρχει ανάγκη αποκατάστασης ζημιάς από την καταχρηστική συμπεριφορά να επιδικαστεί αποζημίωση σε μία εταιρεία η οποία είναι πιθανό να είναι μικρότερη από 18 μήνες.
Το κόστος εξαρτάται κάθε φορά από τη μεμονωμένη περίπτωση, είναι όμως δύσκολο να ξεπεράσει το ετήσιο εργοδοτικό κόστος ενός απλού εποχιακού ή full season υπαλλήλου ξενοδοχείου σε αντίθεση με το κόστος για την ίδια διαδικασία ενώπιον ολλανδικών δικαστηρίων το οποίο θα μπορούσε εύκολα να είναι υπερπολλαπλάσιο.
E: Η απόφαση αυτή αφορά και όλους τους υπόλοιπους ΟΤΑ;
A: Αν μία επιχείρηση OTA έχει (1) δεσπόζουσα θέση, (2) ενεργεί καταχρώμενη την ισχύ της αυτή έναντι του θιγόμενου μικρού επιχειρηματία και (3) αυτό διαπιστωθεί στην συγκεκριμένη περίπτωση, διότι ο μικρός επιχειρηματίας δεν έχει σημαντική επιχειρηματικά διαφοροποίηση στα κανάλια προβολής και κρατήσεων, ναι τότε η απόφαση αφορά την σχέση αυτού του μικρού επιχειρηματία και αυτής της ισχυρής επιχείρησης OTA.
Άλλωστε, να υπομνησθεί ότι ούτως η άλλως η δεσπόζουσα επιχείρηση φέρνει εκείνη την ειδική ευθύνη να απέχει από ενέργειες ή παραλείψεις που οδηγούν στην καταχρηστική εκμετάλλευση της θέσης της, του γενικού δηλαδή καθήκοντος από το ενωσιακό δίκαιο να απέχει από ζημιογόνες ενέργειες από θέση ισχύος στην αγορά, ιδίως όταν αυτές βάλλουν κατά ανταγωνιστών. Η ειδική ευθύνη αυτή προφανώς είναι ανεξάρτητη από οποιαδήποτε σύμβαση.
Ενδιαφέρον 1: στο σκεπτικό της η απόφαση δεν αναφέρει μόνο την περίπτωση του 102 ΣΛΕΕ, αλλά στο πόρισμα αναφέρεται σε «κανόνες ανταγωνισμού», δηλαδή αφήνει παράθυρο και για παραβάσεις ενδεχομένως 101 ΣΛΕΕ, αν αυτές δεν έχουν κριθεί ήδη.
Πότε αυτό είναι κρίσιμο? 🡪 όταν η πλατφόρμα δεν έχει δεσπόζουσα θέση (βλ. κατωτέρω)!
Ενδιαφέρον 2: Παρά το γεγονός ότι αυτή καθαυτή η απόφαση αφορά σε παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας ενώπιον εθνικών δικαστηρίων, πρέπει τα όμοια να γίνουν δεκτά mutatis mutandis και σε περίπτωση αγωγών αποζημίωσης ενώπιον εθνικών δικαστηρίων επί τη βάση του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού, στη περίπτωση της λεγόμενης private enforcement.
E: Η απόφαση αυτή επηρεάζει και την πρακτική των ΟΤΑ για μονομερή αλλαγή των όρων της σύμβασης με απλή ενημέρωση μέσω extranet;
Α: Ακόμη δεν κρίθηκε αυτό τελεσιδίκως από τα γερμανικά Δικαστήρια αλλά, ναι, την επηρεάζει εν πρώτοις διότι η ελληνική επιχείρηση μπορεί κατ’ αρχήν να αποδείξει ότι αυτή η μονομερής πρακτική είναι αντίθετη στο ελληνικό δίκαιο του ανταγωνισμού, το οποίο επίσης απαγορεύει βέβαια τις καταχρήσεις δεσπόζουσας θέσης.
Ε: Η απόφαση αυτή επηρεάζει το price parity που επιβάλλουν οι ΟΤΑ’s;
Α: Ναι, εφ΄όσον θεωρηθεί ότι και αυτό είναι μία καταχρηστική δεσπόζουσας θέσης πρακτική. Υπάρχουν πρόσφατες εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Γαλλικές και Ιταλικές Αρχές που απαγόρευσαν εντελώς τέτοιες ρήτρες, πρόσφατη απόφαση Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου τόσο για την μεταχείριση του wide και του narrow parity clause), δεν είναι όμως ευθέως συνδεόμενες με την απόφαση Wikingerhof/Booking.com. Οι ρήτρες parity ή αλλιώς «μάλλον ευνοούμενου πελάτη» (τύπου MFN, most favoured nation) σε ψηφιακές πλατφόρμες, όπως πλατφόρμες κρατήσεων ξενοδοχείων, αποκάλυψαν σημαντικές διαφορές στην μεταχείριση και ερμηνεία τους ακόμη και εντός ενός κράτους μέλους.
Πολλές αρχές ανταγωνισμού στην ΕΕ έχουν θεωρήσει τις wide parity clauses ως αντίθετες με το δίκαιο του ανταγωνισμού επειδή περιορίζουν τον ανταγωνισμό ως προς τις τιμές και δυσχεραίνουν την είσοδο στην αγορά για τους νεοεισερχόμενους καθώς νέες OTA πλατφόρμες που θέλουν να εισέλθουν στην αγορά θα μπορούσαν να προσελκύσουν ξενοδοχεία στην πλατφόρμα τους προσφέροντας χαμηλότερη προμήθεια για υπηρεσίες διαμεσολάβησης. Ωστόσο, τα ξενοδοχεία δεν θα μπορούσαν να μεταβιβάσουν αυτήν την εξοικονόμηση κόστους στους πελάτες με τη μορφή χαμηλότερων τιμών. Αυτό συμβαίνει επειδή, εάν υπήρχαν «ευρείες» ρήτρες (wide parity clauses), στα ξενοδοχεία θα απαγορεύονταν να προσφέρουν χαμηλότερη τιμή στη νέα πλατφόρμα από την τιμή που προσφέρεται σε οποιαδήποτε τρέχουσα ή καθιερωμένη πλατφόρμα όπου αναφέρεται το ξενοδοχείο. Επομένως, θα υπήρχε ελάχιστο κίνητρο για τα ξενοδοχεία να εξασφαλίσουν χαμηλότερη προμήθεια εάν δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προώθηση του ανταγωνισμού. Επίσης τέτοιες ρήτρες περιορίζουν τους παρόχους ξενοδοχείων από την πρόσβαση σε διαφορετικά κανάλια πωλήσεων και προσφέρουν διαφορετικές (χαμηλότερες) τιμές.
Αν και στην Γερμανία οι wide parity ρήτρες έχουν γενικά κριθεί επιζήμιες για τον ανταγωνσιμό άρα παράνομες, σε άλλα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. τόσο οι «ευρείες» όσο και οι «στενές» ρήτρες έχουν απαγορευτεί ρητά (Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο και Αυστρία).
Ε: Η απόφαση αυτή εφαρμόζεται σε κάθε ΟΤΑ ξεχωριστά;
Α: H απόφαση αυτή (Wikingerhof) εφαρμόζεται ευθέως μόνο στην συγκεκριμένη περίπτωση που κρίθηκε το σκεπτικό της αποτελεί όμως δεσμευτικό κανόνα ερμηνείας από τα εθνικά δικαστήρια Κράτους της Ε.Ε. ως προς αντίστοιχη συμπεριφορά ως μη συμβατικής ενέργειας που δεν κρίνεται σε αλλοδαπό δικαστήριο κατά την συμφωνία (ολλανδικά, επειδή έτσι συμφωνήθηκε κάποτε) αλλά στο δικαστήριο του θιγόμενου μέρους (γερμανικά, ελληνικά κ.ο.κ. αναλόγως εγκατάστασης του θιγόμενου). Μία τέτοια δικαστική απόφαση μπορεί να αφορά μία επιχείρηση ΟΤΑ ανά φορά εκτός αν κριθεί ότι περισσότεροι ΟΤΑ συμπράττουν προσπαθώντας με κοινή πράξη (ή με συνειδητή ανοχή ή παράλειψη) να επιβάλλουν την ισχύ τους στους αντισυμβαλλομένους τους/
Ε: H απόφαση αυτή επηρεάζει και τους mass tour operators;
Α: Ναι, δυνητικά σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Αν μία επιχείρηση mass tour operator έχει (1) δεσπόζουσα θέση, (2) ενεργεί καταχρώμενη την ισχύ της αυτή έναντι του θιγόμενου μικρού επιχειρηματία και (3) αυτό διαπιστωθεί στην συγκεκριμένη περίπτωση, διότι ο μικρός επιχειρηματίας δεν έχει σημαντική επιχειρηματικά διαφοροποίηση στα κανάλια προβολής και κρατήσεων, τότε η απόφαση αφορά την σχέση αυτού του μικρού επιχειρηματία και αυτής της ισχυρής επιχείρησης OTA.
Οι mass market tour operators κυριάρχησαν στην αγορά για χρόνια. Για παράδειγμα, οι TUI, Thomson, First Choice, Thomas Cook κλπ. Η Thomson και η First Choice ανήκουν και οι δύο στη μητρική τους εταιρεία TUI, όπου ανήκουν και κλάδοι της πάλαι ποτέ κραταιάς Thomas Cook. Αυτοί οι μεγάλοι ταξιδιωτικοί πράκτορες έχουν θεωρηθεί ως mass market tour operators καθώς διέθεταν στην αγορά παρόμοια πακέτα διακοπών που απευθύνονταν στην πλειονότητα των τουριστών. Η TUI είναι ο μεγαλύτερος mass market tour operator στον κόσμο. Στο πλαίσιο τέτοιων συνεργασιών προσφέρονται πακέτα διακοπών σε προορισμούς όπως η Μαγιόρκα, τα Κανάρια νησιά, η Ισπανία, η Τουρκία, η Ελλάδα και η Καραϊβική. Οι προορισμοί χειμερινών σπορ περιλαμβάνουν συνήθως τη Γαλλία, την Αυστρία, την Ιταλία και την Ελβετία.
Άρθρα σχετικά με τα προβλήματα στην σχέση ξενοδοχείων με τους ΟΤΑ’s
Δείτε το webcaset
Σχετικά με τον συντάκτη του άρθρου
Ο Νάσος Φανός είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, LL.M.eur. (München), με εξειδίκευση σε προστασία άυλων αγαθών, βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, σε θέματα αθέμιτου ανταγωνισμού και πρόσβασης σε πλατφόρμες, και σύμβουλος επί θεμάτων προσωπικών δεδομένων (με πιστοποιηση σύμφωνα με ISO/IEC 17024 ως Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων, Data Protection Officer executive). Επίσης έχει αποκτήσει το diploma της KnowCrunch στο digital marketing και ανήκει στην ομάδα συνεργατών της Nea Mesa Hotel & Tourism Digital Marketing Agency.